Tüp mide (sleeve gastrektomi) ameliyatı özellikle obeziteyle mücadele eden bireylerde hızlı ve etkili kilo kaybı sağlamak amacıyla uygulanan yaygın bir cerrahi yöntemdir. Bu ameliyatın temelinde, midenin büyük bir kısmının cerrahi olarak çıkarılması ve geriye muz şekline benzeyen ince, uzun bir “tüp” bırakılması yatar. Böylece mide kapasitesi küçülür, yiyecek tüketimi azalır ve kilo kaybı süreci desteklenir. Ancak zamanla bazı kişilerde iştahın yeniden artması veya beklenenden fazla açlık hissetme durumu görülebilir. Bu durumun oluşmasına neden olan birçok farklı etken vardır.
Tüp Mide Ameliyatı Nasıl Çalışır ve İştahı Nasıl Etkiler?
Tüp mide ameliyatı sonrasında midenin hacmi kayda değer oranda azalır. Ameliyattan önce dev bir salon gibi olan mide, ameliyattan sonra minik bir odaya dönüşür. Böylece çok daha az yiyecekle doyma hissi ortaya çıkar. Bu küçülmenin sadece “mekanik” bir etkisi yoktur; aynı zamanda hormonal sistem üzerinde de büyük bir etkisi bulunur. Özellikle açlık hormonu olarak bilinen ghrelin seviyelerinde düşüş yaşanması, ameliyat sonrası dönemde iştahın belirgin biçimde azalmasına yardımcı olur.
Ancak bazı hastalarda zaman içerisinde hormonal dengede dalgalanmalar veya çevresel ve psikolojik faktörlerin etkileriyle beraber iştah yeniden artabilir. Bu durum kilo kaybının yavaşlamasına ya da istenmeyen geri kilo alımına neden olabilir. Nedenleri doğru anlaşıldığında, gerekli önlemlerle süreci yönetmek mümkün hâle gelir.
Hormonal Değişiklikler İştahı Nasıl Şekillendirir?
Mide dokusu, yalnızca yiyeceklerin sindirilip bir sonraki aşamaya aktarılmasını sağlamaz; aynı zamanda açlık ve toklukla ilgili pek çok hormonun üretiminde önemli rol oynar. Tüp mide ameliyatında midenin büyük kısmı çıkarıldığı için ghrelin üreten hücrelerin çoğu da devreden çıkar. Ghrelin seviyesi ameliyatın ilk döneminde büyük ölçüde düşer ve bu da “ama hiç acıkmıyorum” şeklinde tanımlanan durumu yaratır.
Buna ek olarak PYY (Peptit YY), GLP-1 (Glukagon Benzeri Peptit-1) gibi tokluk hissini destekleyici hormonlar artış gösterebilir. Böylece erken dönemdeki açlık hissi azalır ve daha küçük porsiyonlarla doyabilme avantajı yaşanır. Ancak zamanla vücut bu yeni düzene uyum sağladıkça bazı kişilerde ghrelin seviyeleri kısmen normale yaklaşabilir, PYY veya GLP-1 düzeylerindeki artış da eski gücünü yitirebilir. İşte bu değişim, ameliyat üzerinden aylar ya da yıllar geçtikçe iştahın artmasına zemin hazırlayabilir.
Vücut Kompozisyonu Değişiklikleri Neden İştahı Etkiler?
Ameliyat sonrası kilo kaybının büyük kısmı yağ dokusundan gelse de az da olsa kas kütlesinde de azalma yaşanır. Kas kütlesi (yağsız vücut kütlesi) bedenin enerji harcamasında önemli bir paya sahiptir. Kas kütlesi azaldığında, dinlenme hâlindeki metabolizma hızı da düşebilir. Bu düşüş, vücudun “enerji açığını kapatma” çabasının bir parçası olarak beyne daha fazla açlık sinyalleri göndermesine neden olabilir.
Bir benzetmeyle açıklamak gerekirse, eskiden büyük bir motorun sürekli yakıt tükettiğini düşünün. Kas kütlesi azaldığında motor biraz küçülür ve daha az yakıt harcamaya başlar. Fakat aynı zamanda sistem, daha fazla yakıt isteme eğilimine de girebilir. Bu paradoks nedeniyle, bazı kişiler ameliyat sonrasında kilo vermiş olmalarına rağmen beklenmedik bir açlık hissi yaşayabilir.
Tat ve Beslenme Tercihleri Değişince Ne Olur?
Ameliyat öncesindeki yeme alışkanlıkları ve damak zevki, ameliyat sonrası dönemde belirgin bir dönüşüm geçirebilir. Bazı hastalar, belirli tatlara karşı daha hassas hâle gelebilir. Örneğin daha önce aşırı tatlı seven biri ameliyattan sonra tatlılara karşı ilgi kaybı yaşayabilir veya tam tersi, tuzlu gıdalara düşkün hâle gelebilir.
Bu değişimlerde genetik faktörler ameliyat sonrası hormonal oynamalar ve psikolojik etkenler rol oynar. Özellikle duygusal ve sosyal sebeplerle yeme isteği artabilir. Yıllarca belirli gıdalara yönelik “ödül” mekanizmasıyla hareket eden beyin, ameliyat sonrasında yeni tatlara yönelmek isteyebilir. Burada dikkat edilmesi gereken, yeniden “yüksek kalorili” seçeneklere kayma eğiliminin farkında olmak ve alternatif sağlıklı lezzetleri keşfetmeye yönelmektir.
Psikolojik Faktörler İştahı Nasıl Tetikleyebilir?
Stres, üzüntü, kaygı gibi duygusal hâller, yeme davranışında önemli dalgalanmalara yol açabilir. Obezite cerrahisi geçiren kişilerin bir bölümünde, ameliyat sonrası dönemde dengesiz beslenme ya da “eski alışkanlıklarına dönme” korkusu gibi endişeler ortaya çıkar. Bu ruh hâli bazen tam tersini doğurarak kişiyi daha fazla yeme isteğine itebilir.
Öte yandan uzun süreli diyet kısıtlamaları ve yemekle duygusal bağ kurma gibi durumlar stres anlarında “yemekle rahatlama” arayışını tetikleyebilir. Bu yüzden ameliyat sonrasında psikolojik destek alınması veya destek gruplarına katılmak, yeni yeme alışkanlıklarını kalıcı hale getirmede oldukça etkili olabilir.
Fiziksel Aktivitenin İştah Üzerinde Etkisi Nedir?
Egzersiz, yalnızca enerji harcamasını artırmakla kalmaz, aynı zamanda hormonlar üzerinde de önemli etkilere sahiptir. Özellikle düzenli fiziksel aktivitenin, tokluk hissini artıran ve iştahı kontrol etmeye yardımcı olan hormonları olumlu yönde etkilediği bilinmektedir. Kısa süreli yoğun egzersizden sonra iştahın bastırıldığına dair gözlemler, pek çok kişinin deneyimleriyle de örtüşür.
Diğer yandan egzersiz türü ve şiddetine göre iştah üzerindeki etki değişebilir. Aşırı uzun ve yorucu egzersizler bazı insanlarda ters etkiyle daha çok acıkmaya yol açabilir. Bu nedenle kişinin bedenine uygun, sürekliliği sağlanabilecek bir egzersiz planı oluşturmak önemlidir. Örneğin yürüyüş, yüzme veya hafif direnç antrenmanları, hem kas kütlesini destekleyerek metabolizmayı canlı tutar hem de iştah kontrolünde yardımcı olur.
İştahı Yönetmek İçin Hangi Beslenme Alışkanlıkları Önemlidir?
- Düzenli ve sık öğünler: Uzun süre aç kalmak, sonrasında kontrolsüz yeme ataklarına zemin hazırlar. Küçük porsiyonlu ama sık öğünler, bedeni dengeye oturtur.
- Yeterli protein alımı: Protein, tokluk hissini en çok destekleyen makro besin öğesidir. Ameliyat sonrası dönemde azalan kas kütlesini korumak için de önemlidir.
- Düşük glisemik indeksli gıdalar: Tam tahıllar, baklagiller ve sebzeler gibi besinler, kan şekerini daha yavaş yükseltir ve ani açlık krizlerini engelleyebilir.
- Bol sıvı tüketimi: Su içmek zaman zaman açlıkla karıştırılan susuzluk hissini bastırır ve mide kapasitesini gereksizce doldurup rahatsızlık vermeyecek şekilde sıvı dengesi sağlar.
- Yemek yerken farkındalık: Lokmaları yavaş çiğnemek, lezzetine vararak yemek ve doyma hissini yakalamak, gereğinden fazla yemeyi önler.
- İşlenmiş gıdalardan uzak durma: Özellikle yüksek şeker ve yağ içeren paketli ürünler, tekrar iştah artışına ve kilo alımına yol açabilir.
Tıbbi Destekle İştah Kontrol Altına Alınabilir mi?
Bazı kişiler, diyet ve egzersize rağmen artan iştah ve kilo kontrolü konusunda zorluk yaşayabilir. Bu durumda tıbbi müdahaleler devreye girebilir. Örneğin belirli ilaçlar veya hormonal tedaviler, iştahı baskılamaya ve metabolizmayı desteklemeye yönelik kullanılabilir. Ancak bu tür uygulamalar mutlaka bireyin genel sağlık durumuna göre değerlendirilmelidir.
Bunun yanı sıra bitkisel kaynaklı bazı desteklerin de ameliyat sonrası iştah ve sindirim sürecine katkı sağladığına dair çalışmalar mevcuttur. Ancak her destek ürünü veya ilaç, herkes için uygun olmayabilir. Bu yüzden alanında uzman ve güncel yaklaşımları takip eden sağlık profesyonellerinden görüş almak önem taşır.
Dr. Toygar TOYDEMİR 1976 yılında doğdu. 1994 yılında Gaziantep Fen Lisesi’nden mezun oldu ve aynı yıl Ege Üniversitesi Tıp Fakültesinde tıp eğitimine başladı. Altı yıllık tıp eğitimini bitirdikten sonra 2001-2006 yılları arası Genel Cerrahi İhtisasını yapacağı Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesine atandı. Erzurum Palandöken Devlet Hastanesinde mecburi hizmetini tamamladıktan sonra 2008-2009 yılları arası klinik şefliğini de üstlendiği Adana Asker Hastanesinde askerlik görevini tamamladı. Evli ve 2 çocuk babası olan Dr. Toygar Toydemir iyi derecede İngilizce ve orta derecede İtalyanca bilmektedir.
