Gastrin: Nedir, İşlevi, Testi ve Seviyeleri

Kimi zaman “midem kazınıyor” diye tarif ettiğimiz o tanıdık his, aslında vücudun sindirim için kusursuzca hazırlanmasının bir işaretidir. Bu süreçte hormonlar devreye girer ve hazmın her aşamasında önemli roller üstlenir. İşte bu hormonlardan biri de “gastrin”dir. Gastrin, mide asidinin düzenlenmesinden tutun da sindirim kanalımızın sağlığına kadar pek çok alanda gizli bir kahraman gibi çalışır.

Gastrin Nedir ve Sindirim Üzerindeki Etkisi Nedir?

Gastrin, temel olarak mide antrum bölgesindeki (midenin alt kısmı) G hücreleri tarafından salgılanan bir peptit hormondur. Vücudumuza giren besinlerin özellikle protein ve amino asit içeriklerine duyarlıdır ve bu maddelerle temas edince daha fazla salgılanır. Bir nevi “midede alarma geçin, sindirim başlıyor” uyarısını yapan bir düdük gibi düşünebiliriz gastrini.

Bu hormonun en belirgin etkisi, mide asidi üretimini teşvik etmesidir. Besinlerin özellikle protein kısımlarının parçalanması için güçlü aside ihtiyaç vardır. Bu asit, bakterilerin çoğunu etkisiz hâle getirerek doğal bir savunma görevi de görür. Dahası, gastrin yalnızca asit salgılatmakla kalmaz, aynı zamanda midenin kasılmalarını da etkiler. Yani mide içindeki “fabrikanın” hem kimyasal hem de mekanik işleyişini koordine eder. Sonuçta ortaya düzgün parçalanmış, her türden besinin hazır hâle getirildiği bir karışım (kimus) çıkar ve sindirimin sonraki aşamalarına mükemmel şekilde aktarılır.

Gastrinin Mide İçindeki Temel İşlevleri Nelerdir?

Mideyi, yemeğin ilk durağı olarak görenler için gastrinin rolleri birkaç başlıkta özetlenebilir:

• Gastrik Asit Salgılama: Gastrin, paryetal (asit üreten) hücreleri harekete geçirir ve böylece hidroklorik asit salgılanmasını artırır. Proteinlerin parçalanması ve mikropların etkisizleştirilmesi için ideal asidik ortam sağlanmış olur.
• Histamin Salgısının Teşviki: Gastrin, mide mukozasındaki enterochromaffin-like (ECL) hücrelerini uyararak histamin salgılanmasını tetikler. Histamin de aynı hedefe, yani asit üreten hücrelere etki ederek asit salgısını artırır. Bu adeta çifte kavrulmuş bir etki gibi düşünülebilir.
• Mide Motilitesini Artırma: “Motilite” terimi, midenin kasılıp gevşemesini, yani besinleri fiziksel olarak ufalamasını ifade eder. Gastrin, bu hareketleri destekleyerek yemeğin daha hızlı ve daha etkili parçalanmasına yardımcı olur.
• Mide Mukozasının Büyümesi ve Onarımı: Gastrin, mide mukozasının (mide yüzeyinin) kendini yenilemesine yardımcı olur. Düzenli hücre bölünmesini ve dokuların canlılığını sürdürür. Mide asidi epey sert koşullar yaratır, bu yüzden gastrin sayesinde midenin kendi kendini tamir etmesi de kolaylaşır.
• Sindirim Organları Arasında İletişim: Gastrin, sindirim sisteminin başka bölümlerine de (pankreas ve safra kesesi gibi) mesajlar göndererek enzim ve safra salgılarını koordine eder. Bu işlev, besinlerin bağırsaklarda da etkili şekilde sindirilmesini sağlar.

Gastrin Mide Asidi Üretimini Nasıl Düzenler?

Mideyi bir “asit fabrikası” gibi düşünürsek, gastrin bu fabrikanın üretim müdürü gibidir. Üretim müdürü, fabrikaya ne zaman daha fazla ürün lazım olduğunu tespit eder ve ilgili departmanları harekete geçirir. Gastrin de paryetal hücrelere doğrudan bağlanarak asit salgılatır. Aynı zamanda ECL (enterochromaffin-like) hücrelerinden histamin salınımını tetikler. Histamin, paryetal hücrelerdeki H2 reseptörlerine bağlanınca asit üretimi daha da artar. Yani gastrin tek başına güçlü bir etkenken, histamin de onun kol kola yürüdüğü iş ortağıdır.

Bu sistem, bir “geri bildirim döngüsü” (feedback mekanizması) ile dengede kalır. Midedeki pH değeri (asidin kuvveti) yeterince düştüğünde, yani ortam yeterince asidik olduğunda, somatostatin adlı başka bir hormon devreye girer ve gastrin salgısını frenler. Böylece aşırı asit üretimi önlenmiş olur. Yani fabrikada üretim çok yükseldiğinde, geri bildirim mekanizması “Artık bu kadar yeter, biraz duralım” diye sinyal verir ve denge tekrar sağlanır.

Anormal Gastrin Seviyelerinin Belirtileri Nelerdir?

Gastrin düzeyleri normalin üzerine çıktığında ya da çok düştüğünde, sindirim sisteminde çeşitli dengesizlikler yaşanabilir. Yüksek gastrin seviyeleri genellikle aşırı asit üretimiyle sonuçlanır ve bu da tekrar tekrar oluşan peptik ülserlere yol açabilir. Ülsere bağlı olarak midede yanma, ağrı, hatta bazen kanama görülebilir. Bunun yanı sıra kronik ishal veya besin emilim sorunları da ortaya çıkabilir; çünkü aşırı asit, bağırsak dengesini bozabilir.

Düşük gastrin seviyeleri ise nadir görülmekle birlikte yeterli mide asidi üretilmemesine sebep olabilir. Bu da hazımsızlık, şişkinlik gibi rahatsızlık verici durumlara yol açar. Protein sindiriminin yetersiz olması nedeniyle besinlerin emilimi sekteye uğrayabilir. Her iki durumda da uzun süren ya da sık tekrarlayan karın ağrıları ve sindirim zorlukları, kişiyi doktora başvurmaya yönelten işaretler arasındadır.

Gastrin Testi Neden Yapılır ve Ne Ölçer?

Gastrin testinin temel amacı, kan dolaşımındaki gastrin hormonunun seviyesini belirlemektir. Sindirim şikâyetleri olan özellikle de inatçı mide ağrıları, tekrarlayan ülserler veya açıklanamayan kronik ishali bulunan kişilerde, yüksek ya da düşük gastrin değerleri kritik ipuçları sunabilir. Örneğin Zollinger-Ellison sendromu (ZES) adı verilen ve gastrin üreten tümörlerle (gastrinomalar) karakterize bir hastalıkta, gastrin seviyesi çok yüksektir. Bu durum ciddi asit artışına ve tekrarlayan ülsere sebep olur.

Test ayrıca başka tetkiklerle birlikte kullanılarak H. pylori enfeksiyonu veya atrofik gastrit gibi durumların olup olmadığını anlamada da katkı sağlar. Bazı hastalarda proton pompa inhibitörü (PPI) gibi asit baskılayıcı ilaçların uzun süreli kullanımı da gastrin seviyelerini yükseltebilir. Bu yüzden test sonuçlarının değerlendirilmesinde kişinin tıbbi öyküsü, kullandığı ilaçlar ve diğer laboratuvar değerleri de göz önünde bulundurulur. Kısacası gastrin testi, sindirim sisteminin “hız ölçeri” gibi çalışarak mide faaliyetlerinin ne durumda olduğunu belli eder.

Vücutta Yüksek veya Düşük Gastrin Seviyelerine Neler Neden Olabilir?

Yüksek Gastrin Seviyeleri:

• Zollinger-Ellison Sendromu: Gastrinoma adı verilen tümörler, aşırı gastrin üreterek mide asidini tavan yaptırabilir.
• Uzun Süreli PPI Kullanımı: Mide asidinin sürekli baskılanması, vücudu “asit az, biraz daha gastrin salgılayalım” şeklinde düşünmeye iter.
• Helicobacter pylori Enfeksiyonu: Bu bakterinin yol açtığı iltihap ve somatostatin üreten D hücrelerinin azalması, gastrin seviyelerini yükseltebilir.
• Atrofik Gastrit: Mide hücrelerindeki hasar nedeniyle asit üretimi azalır ve vücut dengeyi korumak için gastrin üretimini artırır.

Düşük Gastrin Seviyeleri:

• Aşırı Asit Üretimi: Hali hazırda yüksek asit varsa, geri bildirim mekanizması gastrin salgısını düşürebilir.
• Hipersekresyon Sendromları: Bazen gastrinoma gibi durumlarda bile negatif geri bildirim işleyişi farklılık gösterebilir ve paradoksal olarak gastrin düşüklüğü görülebilir.
• Nadir Genetik Durumlar: Özellikle hormonal sistemleri etkileyen bazı kalıtsal sendromlar, gastrin dengesinde bozukluklara yol açabilir (örneğin çok nadir durumlarda MEN1 varyasyonları).

Bu tür dalgalanmalar tek başına belirleyici olmaz; zira her bireyin midede ürettiği asit miktarı ve hormonsal tepkileri farklı olabilir. Önemli olan şikâyetlerin bütününe bakılarak tetkiklerin doğru yorumlanmasıdır.

Gastrin Testi Nasıl Yapılır ve Ne Beklenmelidir?

Gastrin testi genellikle aç karnına, yani en az 8-12 saatlik bir açlık sonrasında yapılır. Sabah saatlerinde kan örneği alınarak laboratuvara gönderilir. Bazı durumlarda, doktorun isteğine göre hastaya önceden yüksek proteinli bir diyet önerilebilir veya “sekretin testi” gibi ek uygulamalar yapılabilir. Sekretin testi, gastrin düzeylerindeki artışın Zollinger-Ellison sendromuna bağlı olup olmadığını anlamak için kullanılabilir.

Kan alımı, standart bir damar içi enjeksiyon sürecinden farksızdır; minimal ağrı veya hafif bir morarma dışında ciddi bir yan etki beklenmez. Ancak sonuçları değerlendirirken ilaç kullanımı çok önemlidir. Özellikle asit baskılayıcı ilaçlar ve H2 reseptör blokerleri (famotidin, ranitidin vb.) gastrin seviyelerini etkileyebileceğinden, hekime mutlaka bilgi verilmelidir. Test sonuçları, diğer klinik bulgular ve bazen endoskopi, pH ölçümü gibi ek tetkiklerle birlikte incelenerek kesin bir sonuca varılır.

Normal Gastrin Seviyeleri Nelerdir ve Bunlar Ne İfade Eder?

Sağlıklı bir kişide, açlık hâlindeki gastrin değerleri genellikle 20–100 pg/mL arasında seyreder. Bazı test kitleri, üst sınırı 200 pg/mL olarak kabul edebilir. Bu tür laboratuvar referans aralıkları küçük farklılıklar gösterse de kabaca 20–200 pg/mL arasındaki değerler normal olarak değerlendirilir. Bu aralıklar, vücudun sindirim sisteminin olağan işleyişini koruduğunu ve çok aşırı ya da yetersiz asit salgılanması olmadığını gösterir.

Eğer gastrin düzeyi bu normal aralığın çok üzerindeyse, akla öncelikle aşırı mide asidi üretimiyle giden tablolar gelir. Özellikle 1000 pg/mL ve üzerinde olanlar, Zollinger-Ellison sendromu gibi ciddi durumlar için güçlü bir işarettir. Bir yandan da normalin hafifçe üzerindeki değerler, uzun süreli PPI kullanımı veya H. pylori enfeksiyonu gibi nedenlerle ilişkili olabilir. Bu yüzden tek bir gastrin ölçümü bütün resmi göstermez; asit ölçümleri, endoskopi ve bazen doku biyopsileriyle desteklenmesi gerekir.

Anormal Gastrin Seviyeleri Nasıl Tedavi Edilir veya Yönetilir?

Her şeyden önce, anormal gastrin seviyelerinin tedavisi, altta yatan sebebin ne olduğuna göre şekillenir. Eğer sorun H. pylori enfeksiyonuysa, uygun antibiyotik ve asit baskılayıcılarla enfeksiyon giderilmeye çalışılır. Zollinger-Ellison sendromu gibi vakalarda, gastrinoma (tümör) odaklı tedavi gerekebilir. Bu tümörler bazen cerrahi yolla alınabilir, bazen de kontrol altına almak için proton pompa inhibitörleri veya somatostatin analogları (örn. oktreotid) kullanılır.

Bunun dışında, uzun süreli PPI tedavisine bağlı gastrin yükselmelerinde ise doz ayarlaması yapmak veya farklı bir ilaç türüne geçmek değerlendirilebilir. Ancak buradaki denge çok hassastır; çünkü asit baskılama bırakıldığında ülser veya reflü şikâyetleri geri dönebilir. Yani mideyle ilgili her tedavi kişiye özel planlanmalıdır. Doktorlar, sıklıkla “Bir yandan mideyi rahatlatırken diğer yandan gereğinden fazla gastrin artışını önlemeye çalışalım” biçiminde bir yaklaşım benimser. Diyet düzenlemeleri, stresten uzaklaşma ve düzenli kontroller de bu tedavilerin yanına eklenen destekleyici adımlardır.

Gastrin, Gastrointestinal Bozuklukların Teşhisinde Ne Rol Oynar?

Gastrin hormonunun seviyesi, sindirim sistemi hastalıklarının teşhis ve takibinde oldukça kritik bir veridir. Özellikle tekrarlayan ülserler, şiddetli mide ağrıları ve inatçı ishal gibi şikâyetleri olan kişilerde, gastrin testinin yüksek sonuç vermesi Zollinger-Ellison sendromu varlığını düşündürür. Ayrıca atrofik gastrit veya H. pylori enfeksiyonu gibi durumlarda gastrin düzeylerindeki ılımlı artış, doktorlara tanı koymada yol gösterir.

Bunun yanında, gastrin hormonunun uzun süreli yüksek kalması bazen mide mukozasında anormal hücre bölünmelerini tetikleyebilir. Bu sebeple, yüksek gastrin seviyelerine eşlik eden semptomların varlığında endoskopik incelemeler yapılması önemlidir. Tersi durumda çok düşük gastrin seviyeleri, genellikle tanı değerinden çok normalden farklı bir fizyolojik yanıta işaret etse de kimi nadir hastalıkların araştırılmasında yardımcı olabilir. Kısacası gastrin tahlili yalnızca “asit mi fazla, az mı?” sorusunun yanıtını vermekle kalmaz, kapsamlı bir sindirim sistemi değerlendirmesinde pek çok ipucu sağlayarak doktorların doğru tanıya ulaşmasına katkı sunar.

Prof. Dr. Toygar Toydemir

Dr. Toygar TOYDEMİR 1976 yılında doğdu. 1994 yılında Gaziantep Fen Lisesi’nden mezun oldu ve aynı yıl Ege Üniversitesi Tıp Fakültesinde tıp eğitimine başladı. Altı yıllık tıp eğitimini bitirdikten sonra 2001-2006 yılları arası Genel Cerrahi İhtisasını yapacağı Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesine atandı. Erzurum Palandöken Devlet Hastanesinde mecburi hizmetini tamamladıktan sonra 2008-2009 yılları arası klinik şefliğini de üstlendiği Adana Asker Hastanesinde askerlik görevini tamamladı. Evli ve 2 çocuk babası olan Dr. Toygar Toydemir iyi derecede İngilizce ve orta derecede İtalyanca bilmektedir.